Maarts viooltje

Gepubliceerd op 3 maart 2024 om 08:31
Lam Gods
Viooltjessap op de oogleden om verliefdheid te wekken, Shakespeare, A Midsummer night's dream, Acte II, scène 2, Oberon and Titania © CC Georg Goldberg, Folger Shakespeare Library

 Het Maarts Viooltje is gewijd aan Persephone, de Godin van de Onderwereld, op de munten van de Siciliaanse stad Henna stond o.a. het Maarts Viooltje afgebeeld, omdat volgens een mythe in deze plaats Persephone door Hades werd meegevoerd.

   Door haar zoete verleidelijke geur, werd in de Oudheid aan het Maarts Viooltje al bijzondere, verleidelijke eigenschappen toegeschreven en werd het regelmatig met de Liefdesgodin Aphrodite afgebeeld. Ook was het als een van de eerste lentebloeiers een symbool van het voorjaar.

Binnen het Christendom werd het Maarts Viooltje een symbool van zuiverheid en zedigheid, en gewijd aan Maria, ook al door de blauwe kleur van de bloemen en de heerlijke geur.

Binnen de kruidengeneeskunde werd het Maarts Viooltje al vroeg toegepast en vermeld, het wordt genoemd door Hippokrates en Theophrastus.

Dioscorides gebruikte 'ion' als middel bij infecties van oog en keel.

Plinius de Oudere beschouwde het 'Blauwe Viooltje' als verkoelend en raadde het aan bij hoofdpijn en bij tranende ogen.

Viooltjeskransen werden in de Oudheid gebruikt om katers te voorkomen, dit is waarschijnlijk de reden dat Alexander de Grote ook wel eens een Viooltjeskrans droeg. Hildegard von Bingen beval het kruid tegen kanker aan (deze werking van het kruid staat nu weer in de belangstelling).

Het Maarts Viooltje werd het symbool van Napoleon, toen hij op Elba verbannen was, had hij gezegd dat hij weer in Frankrijk zou terugkeren, als in het voorjaar de viooltjes zouden bloeien, hij was inderdaad net op tijd terug.

In de volksgeneeskunde werd het Maarts Viooltje veel gebruikt, een populair middel was het 'Violaet' of 'Violate', verkregen door Vioolbloempjes te overgieten met heet water en ze een nacht te laten trekken, waarna ze opgewarmd werden met suiker.

Viooltjesolie werd verkregen door de bloempjes te overgieten met een goede kwaliteit tafelolie in een glazen flesje, dit werd 30 dagen in de zon gezet en daarna door een doek geperst en gebruikt als heilzame Viooltjesolie.

De wortel van het Maarts Viooltje staat nu wat betreft de geneeskrachtige werking wat in de schaduw van het Driekleurig Viooltje.

bron

Er zijn wel 500 verschillende soorten viooltjes: met grote en kleine bloemen, in alle mogelijk kleuren, effen en veelkleurig, geurend of niet, eenjarig en meerjarig, inheems en uitheems. Keuze te over. 

De meeste soorten komen van nature voor in het noordelijk halfrond in gematigde streken, vaak op vochtige plekken met wat schaduw. Wel 13 verschillende soorten zijn inheems in onze streken. 

Ondanks hun tere uiterlijk zijn het sterke plantjes: ze weerstaan vorst en verwaarlozing. Ideaal dus voor wie niet zo’n groene vingers heeft. Soorten die zichzelf uitzaaien, groeien zelfs tussen je tuintegels. 

In tuincentra vind je vooral gekweekte varianten van het driekleurig viooltje (Viola tricolor) en het hoornviooltje (Viola cornuta). 

driekleurig viooltje
  • Driekleurig viooltje (Viola tricolor): eenjarig (soms tweejarig) en zichzelf uitzaaiend, niet-geurend, oorspronkelijk inheems, meestal drie kleuren maar er zijn ook varianten met twee of maar één kleur. Typisch zijn de lijntjes vanuit het hart van de bloem.
  • Hoornviooltje (Viola cornuta): meerjarig en zichzelf uitzaaiend, bodembedekkend via ondergrondse uitlopers, geurend, uitheems (Pyreneeën), een, twee of drie kleuren.
  • Het winterviooltje is geen aparte soort, maar een viooltje dat laat in het jaar is gezaaid (augustus of september) om tijdens de wintermaanden te bloeien. Dat doen ze de hele winter lang uitbundig, zelfs als het sneeuwt. Als je het driekleurig viooltje laat uitzaaien dan bloeien de nieuwe plantjes niet spontaan in de winter, maar wel van mei tot oktober. 

Viooltjes zijn ook een ecologische aanwinst voor je tuin. Inheemse soorten zijn waardplanten voor de zeldzame kleine parelmoervlinder (Issoria lathonia) en voor andere vlinders die in Vlaanderen helaas uitgestorven zijn. Hadden we maar meer viooltjes geplant. ;-) Wil je de kleine parelmoervlinder een dienst bewijzen, laat dan je inheemse viooltjes uitzaaien en spontaan bloeien. 

O ja, winterviooltjes hou je altijd buiten. Wil je toch binnen viooltjes houden, kies dan voor het Kaaps viooltje (Saintpaulia ionanthe). 

parelmoer vlinder
lam gods

Betekenis

Dat we standaard het verkleinwoord viooltjes gebruiken en niet violen, zegt al iets over hun betekenis. Ze staan voor nederigheid en bescheidenheid

Deze eigenschappen worden ook aan Maria, moeder van Jezus, toegeschreven, wat van het viooltje een Mariaplant maakt. Ook de heerlijke geur van sommige soorten viola’s en de blauwe of witte kleur kan in verband worden gebracht met de heilige Maagd. 

In de christelijke schilderkunst is het viooltje vaak te herkennen in de marge van afbeeldingen van Maria. 

Ook op het centrale paneel van het Lam Gods zijn ze te vinden, namelijk het maarts viooltje (Viola odorata). Naast 75 andere identificeerbare planten trouwens. Daar verwijzen ze niet naar Maria, maar naar Christus. Want nederigheid is natuurlijk een centrale eigenschap van Jezus.

Het driekleurig viooltje (Viola tricolor) werd vroeger in de volksmond drievuldigheidsbloempje genoemd. Het verwijst dan naar de Drie-eenheid, de ene God die zich aan ons laat kennen als Vader, Zoon en heilige Geest. Daar is een mooie legende aan verbonden. 

Het driekleurig viooltje zou vroeger een heerlijke geur gehad hebben, net zoals sommige andere soorten viooltjes. Het was omwille van die geur enorm geliefd. De mensen gingen het vaak plukken op de akkers, maar trapten daarbij het koren plat. Daarom vroeg het viooltje, in naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest, om haar die geur af te nemen. Zo geschiedde, maar op voorwaarde dat het voortaan door haar kleuren zou herinneren aan de drie-ene God.

Bij de Romeinen was het viooltje een bloem van rouw. Op de dag dat ze hun doden herdachten, legden ze viooltjes op de graven, mogelijk ook als teken van nieuw leven. Trouwens gebruikten de Romeinen ze ook als middeltje tegen een kater en tegen de verhitting van overdadige feesten, bijvoorbeeld gedragen als een krans of gedronken als viooltjeswater. 

Viooltjeswijn was bij zowel de oude Grieken als de Romeinen gekend als liefdesdrankje. Die betekenis komt bij Shakespeare in een andere vorm terug. In A Midsummer Night's Dream wordt het sap van viooltjes op de oogleden gedruppeld van iemand die slaapt, zodat die smoorverliefd wordt op de eerste die hij of zij bij het ontwaken ziet. 

Ten slotte, is het viooltje ook symbool komen te staan voor de liefde tussen twee vrouwen. Dat gaat terug op de Griekse dichteres Sappho, ook wel de zoetzingende genoemd. Wanneer ze in haar gedichten de liefde voor een andere vrouw bezingt, draagt die vaak een krans van viooltjes. 

Viooltjessap op de oogleden om verliefdheid te wekken, Shakespeare, A Midsummer night's dream, Acte II, scène 2, Oberon and Titania © CC Georg Goldberg, Folger Shakespeare Library

Gebruik 

Hoe populair viooltjes ook zijn als winterdecoratie, het is een goed bewaard geheim dat de bloemen en jonge blaadjes van veel soorten gewoon eetbaar zijn! 

Let daarbij wel op dat je ze niet rechtstreeks van het tuincentrum in de salade draait, want veel tuincentrumplantjes zijn behandeld met middelen die niet geschikt zijn voor consumptie. Komen ze van een biologische kweker of laat je ze jaar na jaar spontaan in je tuin terugkeren, dan kan je er zonder gevaar van plukken. 

De bloemen staan prachtig bovenop een salade of in een drankje. De geurende soorten, zoals het maarts viooltje (Viola odorata), hebben dan natuurlijk een streepje voor.

Viooltjes zijn het typerende ingrediënt van een aantal snoepjes:

  • Violettes de Liège worden gemaakt in Sprimont, net onder Luik. Behalve het aroma doet ook de vorm van het snoepje denken aan de vijf bloemblaadjes van het viooltje.
  • Violettes de Toulouse zijn de gesuikerde bloemetjes zelf van ofwel het maarts viooltje (Viola odorata) ofwel het Russisch viooltje (Viola suavis).
  • En ook Madrid mag zich beroemen op een caramelo de violeta

De geur van viooltjes wordt gebruikt in parfums, waar het staat voor een flirterige noot die komt en gaat, een afrodisiacum zelfs. De actrice Marlene Dietrich en Napoléon Bonaparte hielden er naar verluid van. Er bestaat zelfs een parfum met de naam Viola, maar dat bevat vreemd genoeg geen viooltjes, wel bergamot en meiklokjes onder andere. 

 

In je tuin

Voor viooltjes heb je echt geen groene vingers nodig. Ze zijn verrassend taai ondanks hun frêle uiterlijk. 

Winterviooltjes kan je in potten houden op een plek met wat schaduw. Geef ze regelmatig (eens per week) wat water, maar zorg ervoor dat ze niet met natte voeten blijven staan. Tegen droogte kunnen de meeste soorten niet. 

Hangen de winterviooltjes bij vorst wat slap, of heb je ze te veel of te weinig water gegeven, gooi ze dan niet meteen weg. Vaak knappen ze vanzelf weer op. 

Na de bloei kan je winterviooltjes uitplanten in je tuin. De meeste houden van een vochtige plek met wat schaduw. 

Viooltjes zijn in de tuin een mooie bodembedekker, bijvoorbeeld onder je struiken. Door uitzaaien of ondergrondse uitlopers vormen ze een laag tapijtje van 5 tot 15 cm dat de bodem beschermt tegen uitdrogen en onkruidgroei tegengaat. 

Voor de biodiversiteit in je tuin kies je het beste inheemse soorten, zodat insecten en andere dieren er ook wat aan hebben. Bijvoorbeeld:

  • Driekleurig viooltje (Viola tricolor): eenjarig (soms tweejarig) en zichzelf uitzaaiend, niet-geurend, bloeit van april tot oktober, verdraagt meer zon en droogte dan de meeste viooltjes, beschikbaar in veel kleurvarianten. 
  • Maarts viooltje (Viola odorata): meerjarig, geurend, bloeit vroeg in de lente van maart tot mei, verlangt redelijk veel schaduw en een vochtige standplaats, meestal egaal blauwpaars, hier en daar ook te vinden als witte gekweekte variant (Viola odorata ‘Alba’). 

bron

Maarts viooltje, heelt oude littekens

Viola odorata

bron

Sweet violet (E), Wohlriechendes-  oder Duftveilchen (D)

In Griekenland noemen ze mij Violetta. Mijn naam “Jolanda” betekent 'viooltjesbloem’. Viola is van Griekse oorsprong, ze verwijst naar de violette kleur van het viooltje. De tweede naam "odorata" betekend geurend. Vandaar dat ze ook Welriekend Viooltje wordt genoemd.

 

Het Maarts Viooltje kondigt de lente aan. Ze bloeit al vroeg in het voorjaar van maart tot mei en je kunt haar misschien aan de bosrand ontdekken. Misschien, want ze is in Nederland vrij zeldzaam. Niet alle viooltjes ruiken zo lekker als het Maarts Viooltje. Door haar geur is ze makkelijk van andere viooltjes te onderscheiden. Veel parfumeerders hebben geprobeerd om de zoete bloemige geur aan het Maarts Viooltje te ontlokken voor het maken van een geurwater. Helaas is het tot op de dag van vandaag niemand gelukt om deze kostbaarheid in een flesje te vangen. Ook de traditionele enfleurage methode die vroeger gebruikt werd om geuren van kwetsbare bloemen aan vet te binden, leverde niets op. In parfums met viooltjesgeur is het dan ook niet het aroma van het viooltje dat wordt gebruikt maar een extract uit de rizomen (worteluitlopers) van de Zwaartlelie.

 

Toch worden er essencen van het Maarts Viooltje geproduceerd die in de parfumindustrie graag worden ingezet. Deze zijn echter afkomstig van de groene blaadjes die een zeer geringe hoeveelheid (0,1%) etherische olie bevatten. Om deze kostbare geurstoffen te verkrijgen wordt gebruik gemaakt van de enfleurage techniek, die vooral wordt toegepast bij planten die weinig etherische olie bevatten en waarvoor waterdampdestillatie niet geëigend is. Het absolue van viooltje heeft een donkerbruine tot groene kleur met een intense middennoot geur die wordt omschreven als geheimnisvol, bosachtig, bloemig-zoet. Het wordt vaak in zeer geringe hoeveelheid aan een parfum toegevoegd om deze te verfijnen.

Inhoudsstoffen

 

Zowel de wortel als het kruid (het bovengrondse deel van de plant) bevatten saponinen, bitterstoffen, etherische olie, salicylzuurmethylester, Iritidine (glycoside), Violamine (Anthocyaan) en Alkaloide (Violine). Het aanwezige salicylzuur werkt niet alleen pijnstillend, het heeft ook invloed op de huid. Ze wordt vooral ingezet in het beginstadium van huidproblemen als psoriasis en acne. Ook de etherische olie die in kleine hoeveelheden in de bladeren voorkomt, heeft een positieve invloed op de huid. De belangrijkste werking op de luchtwegen gaat uit van de saponinen die ervoor zorgen dat taai, vastzittend slijm vloeibaarder wordt en daardoor beter opgehoest kan worden. 

 

Geneeskrachtige werking

Luchtwegen

Het Viooltje was in de antieke tijd een belangrijke medicijnplant maar raakte in vergetelheid tot Sebastian Kneipp dit liefelijke plantje weer aandacht schonk. Hij gebruikte het Viooltje bij verkoudheid, hoesten en bronchitis. Ook tegenwoordig wordt het gehele kruid inclusief de wortel ingezet bij problemen met de luchtwegen. De saponinen in de bladeren en de wortel zorgen ervoor dat het slijm beter vervloeit en beter opgehoest kan worden. Een thee uit de wortel kan verlichting brengen bij keelontsteking, verkoudheid, hoesten, heesheid en ontstekingen in mond- en halsbereik, eventueel in combinatie met planten als Tijm, Moerasspirea en Smalle weegbree. In de natuurgeneeskunde wordt de wortel van Viola odorata gebruikt bij chronische bronchitis. De bloemen werken minder expectorerend dan de wortel maar hebben wel een verzachtende werking op de slijmvliezen.

Littekens

Aanhangers van Hildegard van Bingen prijzen de werking van viooltjescrème bij littekens. Dagelijkse massage met viooltjescrème kan zelfs stug, oud littekenweefsel weer soepeler maken en pijnlijke littekens verzachten. Goudsbloemenolie helpt vooral bij de verzorging van frisse operaties.

Huid

Net als het Driekleurige Viooltje (Stiefmoedertje) waarderen volksgeneeskundigen Viola odorata als geneeskrachtige plant voor de huid. Van de bloemen en bladeren kan een papje worden gemaakt wat als een kompres op zweren of brandwonden aangebracht kan worden.

Hoofdpijn

Viooltjesthee kan lichte pijn verdrijven, aangezien het Welriekend Viooltje een kleine hoeveelheid Salicylzuur bevat dat pijnstillend werkt.

Bereidingen

Eten

De bloemetjes van viooltjes kun je eten. Het is dan ook erg leuk om met de bloemen gerechten te versieren. Vooral bij nagerechten staan gecandeerde viooltjes prachtig. Hiervoor heb je nodig:

  • verse bloemetjes
  • eiwit
  • poedersuiker

Bestrijk de bloemetjes met half stijf geslagen eiwit en strooi er de poedersuiker overheen. Na twee dagen drogen zijn ze klaar voor gebruik. Eventueel kun je ook de onderkant op deze manier bewerken.

 

Een ander recept is de volgende:

  • verse bloemetjes
  • 300 g suiker
  • 50 ml water

Verroer het water met de suiker, breng het aan de kook en laat het onder roeren langzaam inkoken. De viooltjesbloemen dompel je daarna een voor een in de siroop en laat deze vervolgens drogen. Eventueel een tweede keer in de siroop dompelen en opnieuw laten drogen. De bloemblaadjes kun je voorzichtig met een klein kwastje in model leggen.

 

 

Crème

 

Viooltjescreme I

  • 20 g vers bloeiend viooltjeskruid (bloem en blad)
  • 10 ml olijfolie
  • 20 g geitenvet  (alternatief 10 g Bijenwas en 10 g anhydrous lanolin of wolvet)
  • 3-4 dr. eth. Rozenolie

 

De bovengrondse delen van het viooltje zeer klein snijden en samen met olijfolie en vet au-bain-marie onder voortdurend roeren verwarmen in een vuurvast glas (jampotje). Als het vet is opgelost noch een paar minuutjes doorroeren en door een zeefje afgieten. Het vet kun je direct in een gesteriliseerd potje opvangen. Voor de geur en de houdbaarheid kun je er eventueel nog een paar druppeltjes eth. olie aan toevoegen. De crème houdt in de koelkast een jaar en is te gebruiken bij huidaandoeningen zoals littekens (ook als gevolg van een operatie), eczeem, droge huid of andere huidaandoeningen. Door Hildegard van Bingen wordt het ook bij ernstige gezwellen en zware verwondingen aanbevolen, bijv. na een operatie.

 

 

Viooltjescrème II

Een andere crème tegen littekens die je ook kunt insmeren op je slapen bij lichte hoofdpijn is de volgende:

 

  • 30 ml pers-sap van de bladeren en bloemen (uit de sap-pers)
  • 10 ml druivenpitolie
  • 30 gr Lanolin (wolvet) anhydrous

Lanolin au-bain-marie verwarmen tot het is gesmolten. Viooltjessap en druivenpitolie er doorheen roeren, late afkoelen en nogmaals doorroeren.

 

Siroop/ Sap

Geef een beker vol verse viooltjesbloemen in een hitte bestendige glazen thee(pot) en overgiet deze met ¼ l heet water. Deze infusie laat je 24 uur trekken waarna je het water afgiet en opvangt. Dit water warm je weer op, giet je vervolgens over een beker nieuwe frisse bloemen en laat je weer 24 uur trekken. Daarna vang je het vocht op en voeg je een zelfde hoeveelheid suiker toe als dat je aan vocht hebt, evenals de sap van een citroen en laat dit op een kleine vlam onder roeren tot siroop inkoken.

 

Voor een hoestensap kun je i.p.v. suiker ook honing van een imker nemen. Dit is ook weer dezelfde hoeveelheid honing als dat je aan vocht hebt. Deze sap wordt niet ingekookt omdat bij verhitting de waardevolle stoffen uit de honing verdwijnen. De hoestensap kun je kinderen lepelwijze om de twee uur geven.

 

Kompres

Een kompres uit de wortel van het Viooltje kan uiterlijk gebruikt worden bij huidproblemen als acne. Voor het maken van het kompres heb je een katoenen doekje (bijvoorbeeld een oud zakdoekje) nodig dat je op een bord legt. De wortel stamp je fijn in een vijzel waarna je er wat water aan toevoegt. Vervolgens smeer je dit papje op het katoenen doekje waarbij je ongeveer twee centimeter binnen de randen blijft. Dan neem je een stuk huishoudfolie waarmee je het papje bedekt en vouw je de randen van het doekje naar binnen. Je kompres is nu klaar. Voor het gebruik leg je één hand op het kompres en met de andere hand draai je het bord ondersteboven zodat het pakketje in je hand komt te liggen. Dit kun je nu op de huid leggen en omwikkelen met een verband. Een kompres kan meerdere uren blijven zitten, eventueel ook overnacht.

 

Tee / decoct

Uit de bloemen en de bladeren kun je een thee zetten welke helpt bij koorts, huidproblemen en zenuwziekten. Een sterke thee kun je ook aan het badwater toevoegen.

 

Voor problemen met de bronchiën en bij hoest kun je uit de wortel een decoct maken. Hiervoor neem je  5 g Viooltjeswortel en brengt dit met 300 ml water aan de kook. Wanneer de vloeistof met de helft is verminderd zeef je de thee af. Laat deze vervolgens iets afkoelen, eventueel met goede honing zoeten en dan direct drinken. 

Reactie plaatsen

Reacties

Er zijn geen reacties geplaatst.

Maak jouw eigen website met JouwWeb