Symboliek van de Bij

artikel door ZIARIA, link onderaan

De nijvere bij speelt in vele mythen een rol. De oude Egyptenaren geloofden bijvoorbeeld, dat bijen waren ontstaan uit de tranen van de zonnegod Ra. In de middeleeuwen dachten veel christenen in feite hetzelfde, echter met het verschil, dat de bijen in hun optiek zouden zijn ontstaan uit de tranen van Jezus.

De heilige Bij

In de Egyptische oudheid stonden bijen vooral symbool voor gemeenschapsleven en sociale orde. Ook werd de bij geassocieerd met het eeuwige leven en onsterfelijkheid. Op veel Egyptische tombes staan bijvoorbeeld hiëroglyfen afgebeeld van bijen, die nectar zoeken. In meer culturen werd de bij als symbool voor de ziel gezien, omdat zij orde zouden scheppen tussen de Aarde en de Hemel.

De bijen zelf werden overigens niet gezien als goden, maar wel als attributen daarvan. Vaak werd de Moedergodin geassocieerd met de honingbij; wellicht kwam dit door de centrale rol van de (forse) bijenkoningin ten opzichte van de rest van haar bijenvolk.

In de Griekse en Romeinse mythologie werden ook andere natuur- en vruchtbaarheidsgodinnen wel verbonden met de bij, zoals bijvoorbeeld Artemis, Rhea, Xeres, Cybele en Persephone. De Griekse god Pan heerste dan weer over de bijenimkerij.

Op het Russische platteland vereerde men de bijengod Zosim, die de bijenkorf en de gele bijenschatten beschermde. In de middeleeuwen symboliseerden de producten van de bij (bijenwas en honing) zowel zuiverheid als alchemie. De was werd in kaarsen verwerkt en geassocieerd met licht. Honing was zowel voedend als antiseptisch; men zag het als een heilige substantie.

Ook in het Hindoeïsme komen bijen prominent voor. Shiva wordt wel afgebeeld met een bij op zijn voorhoofd. Soma, de personificatie van de maan, wordt ook wel ‘de bij’ genoemd.

De Noord-Amerikaanse indianen bewonderden de bij vanwege haar onzelfzuchtige aard, die met de ene angel die ze heeft, altijd de zwerm zal proberen te beschermen al kost het haar het leven. Zij zagen de bij als een harde werker, die zelfvoorzienend en veelzijdig is. De bij is bij vele indianenstammen een totemdier, dat de geest scherpt en de kracht geeft om orde te scheppen. Bijengeesten gelden bovendien als boodschappers van de goden en brengen hun berichten over in onze dromen.

Belangrijkste schat van de Bij: honing!

Een bijenkoningin legt ongeveer 1.500 eieren per dag. De bijen worden volgroeid geboren. Ze hebben dan vijf ogen: drie bovenop hun kop en twee grotere aan de voorkant. In de lucht voeren bijen vaak ingewikkelde dansen uit. Op die manier communiceren de bijen met elkaar waar bepaalde bloemen te vinden zijn om nectar uit te verzamelen. Van de nectar kunnen de bijen honing produceren als voedsel voor de larven. Honing bevat een scala aan voedingsstoffen: fructose, glucose, water, aminozuren, antioxidanten, vitaminen B1, B2, B6, C, E, K en A en daarnaast nog de mineralen en/of spoorelementen calcium, fosfor, kalium, ijzer, koper, mangaan, magnesium, zwavel en zink.

In teksten vanuit het oude Egypte, het oude Griekenland, Rome en ook het oude China maakte men al melding van de bijzondere waarde van de bijenproducten. Ook de Talmoed en de Bijbel spreken over de heilige geneeskracht van honing. De Koran noemt honing zelfs de eerste zegen, die Allah de mens schonk.

Honing in de geneeskunde

In oude geschriften werd honing al beschreven als een geneesmiddel bij aandoeningen aan de longen, de lever, de nieren en het hart. De oude Egyptenaren gebruikten honing als antiseptisch middel op open en geïnfecteerde wonden. De Griekse grondlegger van de geneeskunde, Hippocrates, schreef eveneens dat honing ontstekingen, zweren en puisten kon genezen.

Honing en de eeuwigheid

De wonderlijke verandering van bloemennectar in honing werd eeuwenlang als iets magisch gezien. Honing werd mede daardoor een symbool van eeuwigheid en de bekering of zelfs veredeling van de ziel. De Kelten beschouwden honingwijn als een levenselixer. Voor de Olympische goden van Griekenland betekende het drinken ervan het verkrijgen van wijsheid.

In het Hindoeïsme dacht men, dat het eten van honing lichaam en geest kon sterken. En om de liefde zo zoet als honing te maken, had de Hindoegod van liefde en lust, Kama, een boog van suikerriet en een boogpees van wilde bijen, waarmee hij bloemachtige pijlen van verlangen afschoot.

De Griekse Eros en de Romeinse Cupido hadden – volgens de overlevering – de gewoonte hun pijlen vooraf in honing te dopen, zodat de liefde aan de harten van hun doelwitten bleef plakken. In bepaalde delen van Azië had men de gewoonte om honing te schenken over de handen van pas gehuwde stellen, als symbool van hun liefde, eenheid en verbondenheid.

Honing en welvaart

In vrijwel alle religies op aarde symboliseert honing daarnaast nog welvaart en overvloed; het paradijselijke beeld van rivieren van (melk en) honing is een beeld, dat in veel culturen terug te vinden is.

IJverig en nijverig als een Bij

Wereldwijd staat de hardwerkende bij voor ijver en nijverheid. Een bijenvolk legt bijvoorbeeld gemiddeld maar liefst circa 88.000 kilometer af en verzamelt daarbij nectar uit ongeveer 2 miljoen bloemen om een halve kilo honing te kunnen maken.

Wie een bijenvolk bestudeert, kan niet ander dan onder de indruk raken van hun interne organisatie. Een bijenvolk heeft dan ook een strikte en ietwat ingewikkelde hiërarchie rondom het hart van het volk, namelijk de koningin. Elke bij heeft in die hiërarchie zijn of haar eigen, duidelijke taak. Niet verwonderlijk dus, dat een bijenzwerm overal ter wereld wordt gezien als symbool van een goed geregelde en productieve samenleving of maatschappij.

De Bij staat voor wijsheid en welbespraaktheid

In veel mythen zijn bijen de brengers van kennis en wijsheid. De Griekse priesteres van Apollo in Delphi werd, behalve als orakel ook wel aangesproken als ‘de bij van Delphi’. Oude Indiase teksten spreken vaak over ‘de honingnectar van de kennis’.

Bijen hadden in het oude Griekenland en Rome dan ook veel aanzien. De Romeinse dichter Vergilius was bijvoorbeeld imker en ook andere vooraanstaande schrijvers, zoals Sophocles en Plato, werden geassocieerd met bijen. Een volkswijsheid zei destijds dat kinderen, van wie de lippen door een bij werden beroerd, grote dichters of filosofen zouden worden. Bijen werden daarom wel ‘de vogels van de Muzen’ genoemd en vertegenwoordigden intelligentie en welbespraaktheid. Ook in andere culturen vinden we dit wel terug. Het Hebreeuwse woord voor ‘bij’ is bijvoorbeeld ‘dbure’; dit is een afgeleide van het woord ‘dbr’, dat ‘spraak’ betekent.

De Bij en oude volksgebruiken en -wijsheden

Imkers weten dat ze bijen met respect moeten behandelen, anders zal de zwerm de korf of kist verlaten. Ooit dacht men, dat bijen altijd op de hoogte moesten worden gehouden van bruiloften en sterfgevallen in de familie. Dit omdat de bijen de toekomst zouden kennen. Werden ze niet met respect behandeld, dan zouden ze vertrekken of zelfs sterven. Als een familielid overleed, moest de imker de korf bezoeken en driemaal noemen wie er was overleden. Van een aanstaande bruid werd verwacht, dat zij zelf de bijen van haar huwelijksplannen op de hoogte zou stellen. Na de bruiloft moest men de bijen een stuk bruidstaart brengen om hen bij de familie te betrekken.

In oude volkswijsheden of gezegden zit, hoe vreemd ze ook mogen klinken, vaak een kern van waarheid. Een paar oude en bekende daarvan zijn bijvoorbeeld:

"Een bijenzwerm in mei, goed teken voor de wei"

 of:       "Een bij in de mei is zo goed als een ei."

Hoe het klopt? Als er een nieuwe koningin uitkomt, zal ze de helft van de werksterbijen meenemen om een nieuw volk te stichten. Het nieuwe volk bouwt dan in de zomer reserves op om de komende winter te kunnen overleven. Hoe vroeger de bijen uitzwermen, hoe langer zij zich kunnen voorbereiden op de winter, hoe meer overlevingskansen ze zullen hebben. Daarom zijn imkers blij als een volk vroeg (in mei) vertrekt.

Nog eentje: 

"Zuiveringszout bij bijen en azijn bij wespen."

Deze wijsheid geeft aan hoe bijen- of wespensteken het best behandeld kunnen worden. Onverdunde melisseolie is overigens een oud middel en een effectieve pijnstiller op een bijensteek.

bron @ ZiaRia